شب تاسوعای تاریخی بوشهر برگزار شد

در این مراسم که عصر چهارشنبه، ۴ مرداد ۱۴۰۱ به بهانه‌ی رونمایی از آثار «محمدعلی نادری»، «علی شفیع» و «طاهر حق‌جو» برگزار شد، آقایان «سید حسین صافی»، «مهدی فتوت» و «احمد کرمی‌نژاد» به ایراد سخنرانی پرداختند.

آقای سید حسین صافی، چهره‌ی ماندگار هنر استان بوشهر، سخنان خود را این‌گونه آغاز کدر که «همواره در جنگ، طرفین درگیر، همه‌ی داشته‌های خویش را به میدان می‌آورند به‌ویژه عناصر و مقوله‌های فرهنگی خویش را. و هیچ عرصه‌ای به اندازه‌ی صحنه‌های جنگ، آکنده از نیاز و کشمکش نیست.  لذا جنگ ها و مقاومت ها غنی‌ترین حیطه برای خلق داستان هستند.»

وی افزود: داستان و فیلم‌نامه‌ی داستانی با نیاز و کشمکش بوجود می‌آید و تاریخ جنوب -و به ویژه استان بوشهر- آکنده از مقاومت در برابر متجاوزین است و از این منظر، منبعی بسیار غنی برای تولید آثار داستانی به شمار می‌رود.

وی همچنین به حوزه‌ی مستند نیز اشاره کرد و از فعالین این عرصه خواست که در کنار تامل عمیق به روش‌های ارائه‌ی واقعیت، خلق مضمون را هم در دستور کار قرار دهند و خلاقیت‌شان را در این هر دو زمینه به کار گیرند.

بعد از این سخنرانی از دو اثر نقاشی آقای محمدعلی نادری با عناوین «تاسوعای تاریخی بوشهر» و «رو در رو با شیطان» رونمایی شد و ایشان درباره‌ی آثارش توضیحات مختصری ارائه کرد. این آثار به واقعه‌ی تاریخی مهم و کمتر شنیده شده‌ای اختصاص یافته که در آن مردم بوشهر ژنرال بلندپایه‌ی انگلیسی، سِر فردریک مِیتلند را با وضع خفت‌باری از ساحل کوتی اخراج می‌کنند و سپس با حضور باقرخان و نیروهای تنگستانی، اسکله را سنگربندی از هجوم مجدد انگلیسی‌ها جلوگیری می‌کنند.

آقای نادری به دغدغه‌های شخصی‌اش درباره‌ی هویت و تاریخ جنوب اشاره کرد و اضافه کرد که پیش از این آثاری را بنا بر همین دغدغه‌ی شخصی تولید کرده بوده اما این بار در همکاری با گروه تحقیقی-رسانه‌ای نخل و برنو، تلاش کرده که دو اثریِ مستند و مسئله‌مند بیافریند و یک گام در این مسیر به جلو بردارد.

آقای مهدی فتوت، نویسنده‌ی مهم‌ترین اثر مکتوب تاریخی درباره‌ی باقرخان و احمدخان تنگستانی، سخنرانی بعدی جلسه بود.

ایشان با مرور اقدامات استعماری بریتانیا و سایر قدرت‌ها و ابرقدرت‌ها در ایران، به توصیف دلاوری‌ها و رشادت‌ها و جنگاوری‌های سرداران ایران در طول تاریخ پرداخت و توصیفات غربی‌ها از این شخصیت‌ها را مورد تحلیل قرار داد و اضافه کرد که علی‌رغم این ابهت و عظمتی که سرداران ایرانی در نگاه اروپایی‌ها داشته‌اند، این فقط باقرخان تنگستانی‌ست که «فرمانده‌ی ترسناک ایرانی» لقب گرفته.

وی افزود: گاهی برخی نبردها برای یک بُرهه از جنگ سرنوشت‌ساز است. گاهی برای بقای یک ارتش، گاهی برای سرنوشت یک پادشاه و گاهی برای بقای یک ملت و یک کشور... مقاومت جانانه‌ی باقرخان تنگستانی و نیروهایش در هر دو برهه در برابر تهاجم بریتانیایی‌ها، از این جنس آخرند و تاریخ ما مدیون این رشادت‌ها و دلاوری‌هاست.

در بخش بعد، از پرتره‌های شیخ حسن آل عصفور، باقرخان تنگستانی و شهید احمدخان تنگستانی، اثر هنرمند جوان اهل شهرستان جم رونمایی شد و ایشان در سخنان کوتاهی به انگیزه‌ها و چالش‌های کارش پرداخت.

سخنران بعدی، آقای احمد کرمی‌نژاد، دانشجوی دکتری علوم اجتماعی و پژوهشگر و روایت‌گر تاریخ استان، پشت تریبون رفت و با استناد به آثار فارابی گفت: «قوه‌ی خیال» در تقسیم‌بندی قوای ادراکی انسان، بالاتر از حس و محسوسات، و پایین‌تر از عقل و قوه‌ی ادراک عقلی، یک قوه‌ای را مطرح می‌شود و از هر دو این‌ها در هدایت جامعه مهم‌تر است. این خیال، به معنای تصور و وهم نیست. ریشه‌ی کلمه‌ی خیال، به معنای سوار، سوارکار و اسب‌سوار است. خیل، یعنی جمع اسب‌سواران و خیال به معنای سوارکار است. خیال، مرتبه‌ای از فهم است که انسان را به حرکت وا می‌دارد؛ مثل اسب‌سوار که در حرکت است. خیال، اقناع عقلی نیست بلکه محرک درونی و انگیزشی‌ست: و فارابی، مهم‌ترین محرک این خیال را هنر می‌داند و معتقد است که هنر، با خیال آدمی درگیر می‌شود، نه با قوه‌ی عقلی و ادراکی.

وی افزود: این کارِ قوه‌ی خیال است که انسان را به حرکت و جوشش وا دارد. فیلسوف و متفکر هر چقدر هم که بیاندیشند و بنویسند، نمی‌توانند جامعه را به حرکت در آورند مگر زمانی که هنرمند ایده را تبدیل به اثر هنری -اعم از قصه، شعر، موسیقی، فیلم، نقاشی یا مجسمه- کند. به عنوان نمونه، تاریخ و هویت بوشهر، از جنبه‌ی منابع پژوهشی و اندیشه‌ای احتمالاً یکی از فربه‌ترین‌ها در سطح کشور است. اما اگر در خیابان‌های استان بوشهر از مردم این منطقه پرسیده شود که «شخصیت‌های تاریخی بوشهر را می‌شناسید؟» -به جز رئیسعلی- بعید است پاسخ مثبت دیگری بشنویم. دلیلش هم روشن است: رئیسعلی به همت آقایان رکن‌زاده آدمیت، منوچهر آتشی و همایون شهنواز، وارد عرصه‌ی هنر شد و رئیسعلی را وارد حافظه‌ی تاریخی ما کرد. اما درباره‌ی سایر شخصیت‌های تاریخی مثل باقرخان و احمدخان تنگستانی اما، ما در ابتدای مسیر قرار داریم.

کرمی‌نژاد آثار رونمایی شده را یک کنش اجتماعی به قصد هویت‌سازی و هویت‌یابی دانست؛ نه صرفاً یک خلق هنری. و اضافه کرد که مشابه این آثار باید برای بسیاری دیگر از شخصیت‌های تاریخی تولید شود.

او در بخش دیگری از سخنانش به ذکر یک مثال پرداخت و گفت: تصور می‌کنم کمتر کسی مطلع است که به‌جز شهدای تنگستانیِ مدفون در قبرستان وادی‌السلامِ نجف، ما شهدایی داریم که در همین استان بوشهر با انگلیسی‌ها جنگیده و شهید شده‌اند و پیکرشان همین‌جا دفن شده. مثل شهید شیخ حسین جاهکوتاهی که در منطقه‌ی امامزاده دفن شده اما نه فقط عموم بوشهری‌ها، بلکه مردم همان محله هم از شخصیت و سرگذشتش اطلاعی ندارند. چرا؟ چون -به رغم پژوهش‌های انجام شده درباره‌ی این شخصیت- روایت زندگی و زمانه‌اش در قالب‌های هنری تدوین و ارائه نشده؛ و بنابراین شوری نیانگیخته و وارد حافظه‌ی تاریخی نشده و به بخشی از هویت جمعی تبدیل نشده است. این یک قاعده‌ی کلی‌ست که هر وقت دانش عمومی نشود، عُلقه هم عمومی نمی‌شود.

او درباره‌ی «نقش هنرمند به عنوان یک کنش‌گر اجتماعی» هم اینطور گفت که: هنرمند به عنوان یک کنشکر اجتماعی نقشی اساسی دارد. او باید واسط بین عقل و حس باشد؛ هنرمند واسط بین دانشمندان و عوام جامعه است. آن‌چه را که دانشش -توسط فرهیختگان- تولید شده، تبدیل به فهم عمومی و سپس گرایش جمعی می‌کند. و اضافه کرد که: ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که عمیقاً نابرابر است؛ و این نابرابری در همه‌ی عرصه‌ها و زمینه‌ها ساری و جاری‌ست؛ حتی -و به ویژه- در حوزه‌ی تاریخ. سهم ما، از تاریخ داده نشده و توسط زورمندان و سرمایه‌داران سلب شده. تاریخِ عمومی‌شده‌ی جهان، هیچ نقشی برای جهانِ سوم قائل نیست. گویی که تاریخ جهان را غرب ساخته، و شرق -نه شرق جغرافیایی- هیچ نقشی در تاریخ نداشته...

کرمی‌نژاد به تاریخ از پایین هم اشاره کرد و گفت: تاریخ از پایین یا تاریخ مردم، تلاشی‌ست برای ثبت و انتقال تاریخ فرودستان و اثبات سهم‌شان در ظهور دنیای امروز. پرداختن به تاریخ، به این معنا و در این جهت، باعث می‌شود که فرودستان اعتماد به نفس و هویت خود را بازیابند، و بتوانند یک جریان مقاومتی را تشکیل دهند. کسی که، و ملتی که، اعتماد به نفسِ در گذشته ندارد، اعتماد به نفس آینده هم ندارد؛ و از این جهت است که تاریخ جنوب -جنوب جهان و کشورهای فرودست- اهمیت می‌یابد.

او اضافه کرد که هنر از پایین هم به تبع همین تاریخ از پایین، موضوعیت پیدا می‌کند. هنری که توسط سیاه‌پوستان و رنگین‌پوستان در انگلستان و آمریکا شروع شده و تلاش‌هایی در جهت به تصویر کشیدن قهرمانان جنوب جهان انجام شده و می‌شود. تا این شخصیت‌های تاریخی را از حالت ابژگی و مفعول بودن خارج کنند و به عنوان سوژه‌هایی که واجد ارزشِ احترام‌اند، مطرح‌شان کنند.

این‌جا هم ما نیازمند روند و جنبشی مشابه هستیم و من دست هنرمندان عزیزی را که در این زمینه فعالیت می‌کنند می‌بوسم، و این آثار را کنش‌های اجتماعی اصلاح‌گرایانه و تلاش‌هایی مبارزاتی می‌دانم برای رفع ستم‌دیدگی از انسان؛ و آن را فراتر از ادای دین و پرداختن به موضوعات نوستالژی می‌دانم.

این دانشجوی دکتری علوم اجتماعی دانشگاه تهران هنر را به دو دسته‌ی تسلی‌بخش و هنر آگاهی‌بخش تفکیک کرد و گفت: هنر تسلی‌بخش در خدمت همین مناسبات امروز قدرت و ثروت دنیا است؛ هنر بازاری؛ هنر تجاری؛ هنری که کارویژه‌اش این است که بشر را در همین جایی که هست نگه دارد و همین مناسباتِ ظالمانه‌ی موجود را بازتولید می‌‌کند. برعکس، موسیقی و هنر و ادبیاتی که دست به نقادی و اعتراض به وضع موجود می‌زند، و آینده‌ای را ترسیم می‌‌کند که متفاوت است با وضع امروز. باید دقت داشت که این دوگانه‌ی هنر تسلی‌بخش و هنر آگاهی‌بخش، حتی در حوزه‌‌ی هنرهای مذهبی و آئینی هم کاملاً حاضر و قابل مشاهده است. مثلاً اشعار و نواهایی که در دهه‌ی ۶۰ درباره‌ی حضرت ولی عصر(عج) و با موضوع انتظار فرج سروده و تولید می‌شد، و مردم کوچه و بازار را به شور و شعف در می‌آورد یک نوع هنر است، و این ادبیات تخدیری امروز هم یک نوع دیگر. امام زمان(عج) که اصلی‌ترین نقاد وضع موجود است و قرار است یاد و نام او برای ما یک جهان آرمانی را تصویر کند که ما به آن هدف و در آن جهت حرکت کنیم را در پرداخت هنری تقلیل داده‌اند به «به طه، به یاسین» و «مرا هم‌رکاب سفرهای خراسان و شام و عراقت بگردان»... بنابراین هنر تسلی‌بخش لزوماً هنر ضددینی نیست و هنر دینی هم می‌تواند تسلی‌بخش باشد و نه آگاهی‌بخش.

کرمی‌نژاد هنر را یک کنش اجتماعی دانست و گفت: کنش اجتماعی انسانی اگر بخواهد در خدمت انسان باشد، باید نقاد وضع موجود باشد و نه تسلی‌بخش و مویّد وضع موجود. و لازمه‌ی نقادی وضع موجود هم، تصویر کردن وضع آرمانی‌ست و احقاق حقوق فرودستان... آن‌گونه که در احوالات عصر پس از ظهور گفته‌اند که «فرودستان بر صدر می‌نشینند»...

او همچنین به مفهوم قیام لله در قرآن اشاره کرد و گفت: قیام لله در عرصه‌ی هنر هم باید تجلی یابد و یک بخش مهم‌ش، همین تقویت هویت و اعتماد به نفس مردم به قصد تغییر وضع موجود و حرکت به سمت وضع آرمانی‌ست. بازیابی و بازآفرینی قصه‌های فراموش‌شده‌ی تاریخ در برابر جریان اصلی و روایت غالب -که در پی سرکوب و سلطه بر بشر است- از گام‌ها و اقدامات بسیار مهم در این زمینه به شمار می‌رود.

وی در پایان ضمن تشکر از بانیان و برگزار کنندگان جلسه گفت: امیدواریم که این مسیر -که همینک گام‌های نخست‌ش برداشته شده- ادامه یابد و ما شاهد این باشیم که باقرخان و احمدخان تنگستانی هم به بخشی از حافظه‌ی تاریخی و هویت جمعی مردم جنوب تبدیل شوند و منبع و منشا الهام‌بخشی برای قیام لله شوند...

 در ادامه‌ی برنامه از پرتره‌ی دیگری از باقرخان تنگستانی اثر هنرمند جوان و پرتلاش دشتستانی، اقای علی شفیع رونمایی شد. او که دانش‌آموخته‌ی دوره‌ی کارشناسی رشته‌ی گرافیک از دانشگاه هنر اصفهان است درباره‌ی اثر و روش کارش توضیحاتی را ارائه کرد و از چالش‌های مسیر پیشِ رو گفت.

پس از وی آقای عبدالله شاهینی، ریاست حوزه‌ی هنری به سخنرانی پرداخت و ضمن تشکر از همه‌ی اساتید و هنرمندان حاضر، انگیزه‌ی برگزاری جلسه را این‌گونه توضیح داد: ما به هم‌نشینی و هم‌کاری هنرمندان و مسئله‌شناسان نیازمندیم. ماموریت ما پرداختن به معضلات و گره‌های کور و نقاط ضعف جامعه و تلاش برای حل‌شان است و معتقدیم این مسیر از تکیه بر عظمت‌ها و ظرفیت‌های اجتماعی، فرهنگی و تاریخی ملت ایران و مردم جنوب، و توجه دقیق و دردمندانه به مصائب و چالش‌های عینی می‌گذرد.

وی افزود: ماموریت ما تسهیلِ هم‌نشینی و گردهمایی هنرمندانِ دغدغه‌مند، و مسئله‌شناسان و کارشناسانِ دردمند است و این مهم نه فقط در حوزه‌ی تاریخ، بلکه در تمام حوزه‌ها قابل انجام است.

او با اشاره به آثار رونمایی شده گفت: این آثار به ما نشان می‌دهد که می‌شود در حوزه‌ی تاریخ، و با تکنیک تصویر، آثاری مسئله‌مند و مستند تولید کرد. و بنده به استناد به همین آثار عرض می‌کنم که در سایر حوزه‌ها و با استفاده از سایر تکنیک‌ها هم می‌شود و می‌توانیم که دست به خلق آثار برگزیده بزنیم و ما -در دوره‌ی جدید مدیریت حوزه‌ی هنری استان بوشهر- کمربسته‌ی این امر هستیم و دست یاری به سوی همه‌ی اهالی فرهنگ و اندیشه و هنر دراز می‌کنیم.

پایان‌بخش برنامه هم تقدیر از هنرمندان صاحب اثر و عکس دسته‌جمعی همه‌ی حضار، اساتید و هنرمندان بود.

این برنامه، به مناسبت به مناسبت یک‌صد و نودمین سالروز اخراج ژنرال بلندپایه‌ی انگلیسی توسط مردم بوشهر، در روز تاسوعای سال ۱۲۵۵ قمری، چهارشنبه ۴ مرداد ۱۴۰۲ در سالن حوزه هنری و به همت این نهاد و در همکاری با گروه رسانه‌ای-تحقیقی نخل و برنو برگزار شد.