وحید یامین‌پور: تجربه همدلی کرونا می‌تواند به شخصیت اجتماعی ما بدل شود

میثم مهدیار معاون پژوهشی پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی و مجری کارشناس این نشست در ابتدای این گفت‌وگو با اشاره به این که کار ویژه علوم انسانی معنابخشی به پدیده‌های اجتماعی است، گفت: پدیده کرونا در جهان وضعیت جدیدی را ایجاد کرده است، که هنوز بسیاری از ابعاد آن روشن نشده است و از این رو گفت‌وگو درباره کرونا سهل و ممتنع است. سهل از این جهت که همه جهان درگیر آن است و ممتنع از آن جهت که برای اولین بار است که جهان مدرن درگیر چنین پاندمی‌ای می‌شود.

ابتدا تصور می‌شد که تنها چین، ایران و چند کشور دیگر درگیر هستند و تحلیل‌های خاصی در این باره تولید می‌شد، اما در هفته‌های گذشته که بسیاری از دیگر کشورها درگیر این پدیده شده‌اند، ادبیات قبلی هم دچار چالش شده است. از این رو پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی در نظر دارد، تا با ایجاد گفت‌وگو میان دوستانی که در این مدت نسبت به این پدیده تأملاتی داشته‌اند، یک هم‌افزایی معرفتی داشته باشد، تا در بلند مدت به شکل‌گیری ادبیات منقح‌تر و مفهوم‌پردازی جدیتری در آثار مکتوب دست پیدا کنیم. این گفت‌وگوها با اعضای هیئت علمی پژوهشکده آغاز خواهد شد و انشاءالله در خدمت دیگر صاحب‌نظران نیز خواهیم بود.

دکتر وحید یامین‌پور رئیس پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی در پاسخ به این سؤال که آیا باید این پدیده را متمایز و خاص ببینیم یا مانند دیگر بحران‌ها مثل سیل و زلزله با آن مواجه شویم گفت: بین اندیشمندان جهان در حوزه علوم انسانی کسی را ندیدم که پدیده کرونا را ساده، زودگذر و قابل پیشبینی دانسته باشد. همه معتقدند جهان پساکرونا جهان دیگری است. دنیا در یک شوک و حیرتی فرو رفته است، که اگر همین فردا اعلام شود جهان با یک معجزه از این ویروس پاک شده همین ۳ ماه گذشته کافیست تا از آن به عنوان یک دوره عجیب در تاریخ یاد شود. برخی شخصیت‌های سیاسی آن را با جنگ جهانی دوم قیاس کرده‌اند و اذعان داشته‌اند در ۸۰ سال اخیر هیچ اضطراب و اضطراری جهانی که کل بشر را دچار کند، در این حد و اندازه وجود نداشته است. کرونا چون خطری است که در سر تا سر زمین وجود دارد و بیخ گوش تک تک افراد بشر است و می‌توان گفت تاریخ به قبل و بعد از کرونا تقسیم خواهد شد.

وی افزود: عمده اندیشمندان معتقدند این ماجرا پروژه جهانی‌سازی بر اساس استانداردهای آمریکایی را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد. نهاد علم و به ویژه نهاد بهداشت و درمان که گردش مالی بسیار بالایی دارد و شاخصه هزاره سوم هستند و به انسان مدرن ادعای خدایی داده بود و بشر جدید با آنها می‌خواست به بهشت زمینی دست پیدا کند امروز زیر سؤال رفته‌اند. اگر سازمان ملل متحد و بقیه سازمان‌های جهانی را نتیجه تکامل فهم جمعی بشر بدانیم امروز این سؤال مطرح می‌شود که در این بحران جهانی سازمان ملل کجاست و چه راهکاری برای حل آن دارد؟ چه همکاری و همگرایی مؤثر بین‌الملی در مبارزه با کرونا انجام گرفت؟ تنها کاری که شکل گرفت این بود که کشورها مرزهای خود را به روی یکدیگر بستند.

دکتر یامین‌پور ادامه داد: بسیاری از کشورها با شیوع کرونا به درون‌گرایی و ملی‌گرایی و جدا شدن از فضای بین‌المللی سوق پیدا کرده‌اند.، با این اوصاف و با فروریختن ادعاهای گذشته درباره جهانی‌سازی یا جهانی‌شدن امیدوارم این مسائل بر درک روشنفکران ما از فضای جهانی هم تأثیر گذارد. اگر ما بپذیریم که در این پدیده جدید جوامع سرنوشت مشترکی پیدا کرده‌اند و مسیری که تاکنون رفته و ساختارهای موجود بر این سرنوشت جدید بی‌تأثیر بوده‌اند، از این جهت نگاه‌ها می‌تواند معطوف به مسیر جایگزین شود و فرصتی برای طرح آلترناتیوهای جهانی شود.

این استاد دانشگاه با اشاره به فعالیت‌های اجتماعی که حول کرونا در کشور شکل گرفته است افزود: یکی از اتفاقات منحصر به فردی که در کشور ما اتفاق افتاد، گشایش‌های جدیدی است که ما در حل این بحران به آن دست یافتیم و آن به طور مشخص «ترمیم آسیب‌ها با بازگشت به مردم» بود. مسئله کرونا دو لبه دارد از طرفی باهم بودن مردم را نشانه گرفته است و هر نوع اجتماعی را ممنوع می‌کند و از طرفی جز با همکاری و هم‌گرایی مردم نمی‌توان بر آن غلبه کرد و در همین فضا بود که به توصیه رهبر انقلاب با «مواسات و همدلی» می‌توان این شکاف و بحران اجتماعی را جبران کرد و به عبارتی تهدید را به فرصت تبدیل کرد. در حالی‌که بسیاری از روشنفکران ما در تحلیل‌ها صرفاً به نقش سیاست و دولت توجه کرده‌اند، این توجه دادن به نقش مردم بسیار مهم است و این جایگزینی است که ایده و اجرای آن در دیگر کشورها دیده نمی‌شود و حتی می‌توان به آن‌ها پیشنهاد داد.

یامین‌پور درباره امکان تداوم این «مواسات اجتماعی» اضافه کرد: در انقلاب و جنگ تحمیلی نیز این تجربه هم‌گرایی اجتماعی را شاهد بودیم و اگر الان نیز این تجربه را با هوشمندی حفظ کنیم تبدیل به شخصیت اجتماعی ما می‌شود. در دهه ۸۰ و ۹۰ احساس کردیم بسیج با بحران مأموریت مواجه شده است، اما الان فرصتی برای آن فراهم شده تا به مأموریت‌های اجتماعی خود برای ایجاد پیوند بین مردم باز گردد، چرا که هیچ نهادی جز بسیج محلات امکان شناسایی آسیب‌دیدگان از کرونا را ندارد و تکاپوی بسیج در دوران کرونا منجر به ورزیده شدن این نهاد می‌شود. این دقیقاً یک مانور و رزمایش است. نباید این رزمایش را رها کرد و باید آن را به نسل‌های بعدی آموزش داد.

یامین‌پور در پایان با اشاره به تأثیر پدیده کرونا بر نهاد خانواده گفت: تا قبل از شیوع کرونا تفریح در کشور ما به سبک کشورهای لیبرال محدود به گشت و گذار، سینما رفتن و… بود، اما گونه‌ای از تفریح که آثار ماندگاری دارد، تفریح و انبساط خاطر ناشی از با هم بودن است. در زندگی مدرن میان زوجین و والدین و فرزندان کمتر تخاطب صورت می‌گیرد و باعث گسست نسلی شده است، اما در این ایام این فرصت نیز وجود دارد که مهارت با هم بودن را به خانواده‌ها آموزش بدهیم. ما دوران مراقبت پزشکی را می‌گذرانیم، این را می‌توان به یک تجربه انفسی مراقبه تبدیل کرد. این نیاز به آموزش و ادبیات‌سازی دارد که علمای ما از پس آن بر می‌‌آیند، همچنین رسانه‌ها هم می‌توانند نقش مهمی در این خصوص داشته باشند.